Rola dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym
Problem alkoholizmu to bardzo poważne zagrożenie dla zdrowia i dobrostanu całej rodziny. Niestety, dzieci często są najbardziej dotknięte tym problemem ze względu na swoją bezbronność i zależność od rodziców. W tej sytuacji ważne jest zrozumienie, że dzieci mają swoją rolę w rodzinie z problemem alkoholowym. O nich chcę opowiedzieć w poniższym artykule.
Wpływ alkoholizmu na dzieci
Rodzice będący alkoholikami często zaniedbują swoje obowiązki wobec dzieci. Zwykle mają problemy z dostarczaniem podstawowych potrzeb, takich jak jedzenie, ubranie, a nawet opieka zdrowotna. W rezultacie dzieci często doświadczają głodu, braku higieny oraz braku opieki medycznej.
Dodatkowo, dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym często są świadkami i ofiarami przemocy domowej. Zmagają się z emocjonalnymi i fizycznymi nadużyciami, które odciskają na nich trwałe piętno. To może prowadzić do poważnych problemów emocjonalnych i psychicznych w przyszłości.
Role dzieci w rodzinie alkoholowej
W rodzinie z problemem alkoholowym często zdarza się, że dzieci obejmują określone role. Przemieniają się w opiekunów dla swoich rodziców. Postrzegają swoje zadanie jako pomoc w kontrolowaniu konsumpcji alkoholu przez swoich bliskich. Niestety, to przekracza ich możliwości i powinności, ponieważ jako dzieci powinni skupiać się na swoim rozwoju i edukacji.
Takie przejęcie odpowiedzialności może prowadzić do poczucia winy, stresu oraz obniżonego poczucia własnej wartości u dzieci. Mogą mieć trudności w nawiązywaniu zdrowych relacji, zmagają się z problemami emocjonalnymi i mają utrudnioną adaptację społeczną.
Bohater rodzinny
Bohater rodzinny to inaczej mówiąc opiekun rodzinny czy „superdziecko”. W zasadzie w każdej rodzinie alkoholowej jest taki bohater. Rolę bohatera przyjmuje przeważnie najstarsze dziecko, które na każdym kroku stara się odwracać uwagę od problemów rodzinnych poprzez stałe dążenie do bycia najlepszym, podwyższanie własnych umiejętności i zdobywanie wszystkiego, co wiąże się z akceptacją społeczeństwa. Dzięki dokonaniom bohatera cała rodzina czuje się dowartościowana.
Dążąc do doskonałości, bohaterowie płacą wielką cenę. W życiu dorosłym często są pracoholikami, mają trudności w nawiązywaniu zdrowych stosunków społecznych, są samotni i rozżaleni, wiele wymagają od innych i tęsknią za odebranym dzieciństwem.
Diagnozowanie bohaterów rodzinnych napotyka trudności, ponieważ w ich dorobku życiowym nic nie wskazuje na istnienie jakichkolwiek problemów. Osoby te osiągają zamierzone cele, są postrzegane jako rozważne, silne i świetnie radzące sobie w życiu. Jednak bohaterów z rodzin alkoholowych odróżnia nadmiernie rozwinięte poczucie odpowiedzialności, potrzeba wykazania się oraz perfekcjonizm.
Wspomagacz
Rolę wspomagacza podejmuje dziecko współuzależnione. Wspomagacz troszcząc się o alkoholika uniemożliwia mu podjęcie decyzji o zaprzestaniu picia. Wspomagacz jest przekonany, że picie rodzica jest w gestii jego odpowiedzialności. W momencie niepowodzeń w tym zakresie obwinia siebie. Często jest nazywane „Dziecko-rodzic” ze względu na fakt, iż przyjmuje postawę opiekuńczą wobec osoby pijącej. Jego główne zadanie polega na ochronie alkoholika przed skutkami nałogu, przez co w sposób nieuświadomiony sprzyja rozwojowi jego choroby. Wspomagacz towarzyszy osobie uzależnionej, pilnuje, kontroluje i troszczy się o jej bezpieczeństwo (np. chowa kluczyki do samochodu, dzwoni do pracy, tłumacząc nieobecność, zdejmuje konsekwencje z osoby uzależnionej), kupuje alkohol, aby osoba uzależniona nie piła wódki Może także wylewać lub zacząć wypijać alkohol za uzależnionego, aby ten wypił mniej, lub pije wraz z nim, aby uchronić go przed wyjściem z domu i złym towarzystwem.
Kozioł ofiarny
W rodzinie dysfunkcyjnej rolę kozła ofiarnego przyjmuje przeważnie drugie, młodsze dziecko. Gdy w centrum zainteresowania całej rodziny znajduje się uzależniony, a wokół niego nieustannie krążą główny rozgrywający i bohater, zaspokajający wszystkie jego potrzeby, w systemie rodziny nie ma już miejsca dla kolejnego dziecka. Ponieważ miejsce dziecka „dobrego” jest już zajęte, kozioł ofiarny pragnie zostać zauważony wszelkimi możliwymi sposobami,. Czyni to więc poprzez sprowadzanie na siebie kłopotów, nieświadomie przybierając postawę tego złego – kozła.
Rola kozła ofiarnego w co najmniej jednym punkcie jest analogiczna do roli bohatera rodzinnego – oboje starają się odwrócić uwagę otoczenia od problemów rodziny związanych z alkoholizmem. Czynią to jednak w odmienny sposób. Kozłowi ofiarnemu często udaje się zataić istnienie tego problemu, również w obrębie własnej rodziny. Nie podąża on jednak za sukcesami, nie staje się obiektem podziwu – wręcz przeciwnie. Jest całkowitym zaprzeczeniem bohatera. Robi wszystko to, co społecznie nieakceptowane – począwszy od niepowodzeń w szkole, przez częste wagary, agresję wobec rówieśników, akty wandalizmu i używanie środków odurzających, staje się obiektem frustracji dla całej rodziny. Skupiając chwilowo na sobie ich uwagę, rodzina zapomina o głównej przyczynie leżącej u podstaw zachowania kozła ofiarnego – alkoholizmie.
Uczuciami, jakimi kierują się osoby przyjmujące rolę kozła ofiarnego, to poczucie krzywdy, samotność, poczucie winy i odrzucenia, lęk oraz złość. W dorosłym życiu osoby, które funkcjonowały w roli kozła ofiarnego, nie potrafią nawiązywać zdrowych kontaktów międzyludzkich, ponieważ trudno je zaakceptować. W pracy zawodowej nie zdobywają sukcesów, gdyż nie potrafią dostosować się do panujących w zespole reguł. Niejednokrotnie ma to także związek z nadużywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.
Dziecko zagubione – „dziecko we mgle”
Dziecko zagubione to dziecko, które żyje na uboczu rodziny. Tworzy sobie trudną do przebicia skorupę mającą chronić je przed niebezpieczeństwami, których w rodzinie alkoholowej jest wiele. Ciągły chaos, brak zrozumienia, zaprzeczanie problemom i życie w iluzji powodują, że dzieci przybierające tę rolę są nieśmiałe, ukrywają swoje uczucia i zamykają się w sobie. Są niemal niezauważalne, zarówno przez rodzeństwo, rodziców, jak i system oświaty.
Dziecko zagubione samo zaspokaja własne potrzeby, nie jest absorbujące. Jego dominującym uczuciem jest osamotnienie (dziecko we mgle). Żyje w oderwaniu, w swoim własnym świecie fantazji i marzeń, przez co trudno do niego dotrzeć. Zazwyczaj nie ma przyjaciół, nie potrafi nawiązywać stałych związków. Nie angażuje się, ponieważ nikt nigdy od niego tego nie oczekiwał, oraz nie potrafi przeciwstawiać się problemom życia codziennego.
Maskotka
Rolę maskotki w rodzinie alkoholowej przyjmuje najczęściej najmłodsze z rodzeństwa. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że reszta rodziny stara się je chronić, a w związku z tym utrzymuje w tajemnicy problemy życia rodzinnego. Dziecko–maskotka żyje w ciągłym strachu, ponieważ, nie rozumiejąc sytuacji występującej w domu, podświadomie przeczuwa, że może ona zagrażać jemu oraz pozostałym domownikom. Dlatego dzieci przyjmujące rolę maskotki starają się każdą konfliktową sytuację rozładować rozśmieszaniem i rozweselaniem innych, ściągając na siebie uwagę całej rodziny. Jest to jednak wyłącznie gra pozorów, ponieważ wewnątrz siebie dziecko-maskotka jest smutne, a w jego życiu dominuje cierpienie.
W dorosłym życiu osoby, które przyjęły w dzieciństwie rolę maskotki, znajdują się w centrum zainteresowania, mają wielu znajomych, ale jednocześnie prawie nikt nie traktuje ich poważnie, a często wręcz z nieufnością. Mimo ciągłego uśmiechu, maskotki odczuwają smutek i przygnębienie. Obecność wielu osób dookoła nie sprawia, że przestają czuć się samotne. Nie potrafią stawiać czoła codziennym problemom.
Tak samo, jak w przypadku wszystkich wyżej opisanych ról przyjmowanych przez dzieci z rodzin alkoholowych, maskotki w dojrzałym życiu nie potrafią wchodzić w zdrowe relacje z otoczeniem. Maska sztucznego uśmiechu na twarzy uniemożliwia im pozostawanie w poważnych, trwałych związkach partnerskich. Jest to również przyczyną ich częstszego sięgania po środki odurzające.
Wpływ społeczny i edukacyjny
Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym często doświadczają trudności w szkole. Mogą mieć trudności w koncentracji, niską motywację do nauki oraz problem ze zdobywaniem wiedzy. Wynika to często z niestabilności emocjonalnej, jak również braku wsparcia rodziców, które jest kluczowe dla edukacyjnego rozwoju dziecka.
Dodatkowo, dzieci z rodzin alkoholowych często mają niskie poczucie własnej wartości, co wpływa na ich opinie o własnych umiejętnościach. Często czują się niewidoczne i niezrozumiane przez swoje otoczenie. To z kolei może prowadzić do izolacji społecznej i problemów w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami.
Wsparcie dla dzieci
Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym potrzebują wsparcia, aby przezwyciężyć trudności, które spotykają na swojej drodze. Ważne jest, aby szukać pomocy u specjalistów, takich jak psychologowie czy terapeuci, którzy mogą pomóc w zrozumieniu i radzeniu sobie z sytuacją.
Ważne jest również, aby dzieci miały możliwość rozmowy z osobami spoza rodziny, które mogą im zapewnić wsparcie emocjonalne i zrozumienie. Może to być nauczyciel, pedagog szkolny lub koordynator programu wsparcia dla dzieci z rodzin alkoholowych.
Gdzie szukać pomocy dla rodziny z problemem alkoholowym
Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym odgrywają ważną rolę, której nie można lekceważyć. Ich dobrostan i potrzeby muszą być priorytetem. Ważne jest, aby skupić się na wsparciu i pomocy dla dzieci, aby mogły rozwijać się w zdrowy sposób i uciec od negatywnych skutków alkoholizmu w rodzinie. Jeżeli do rodziny zakradnie się dysfunkcja w postaci uzależnienia jednego lub obydwojga rodziców, należy szukać pomocy. Prywatny Ośrodek Leczenia Uzależnień AZYLVIP w Jerzmanowicach nieopodal Krakowa zajmuje się leczeniem i terapią uzależnień dorosłych członków rodziny. Podejmując decyzję o leczeniu warto pomyśleć jaką krzywdę wyrządza się własnym dzieciom, tkwiąc w nałogu!
Sprawdź: Grupa wsparcia dla rodzin alkoholików | Leczenie alkoholizmu